Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Tanı, Tedavi ve Yönetim
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB): Tanı, Tedavi ve Yönetim
Giriş
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk döneminde başlayan ve dikkat, dürtüsellik ve hiperaktivite ile karakterize olan nörogelişimsel bir bozukluktur. DEHB, sadece bireyin değil, aynı zamanda ailesinin, öğretmenlerinin ve çevresinin yaşam kalitesini etkileyebilir.
- 1. DEHB’nin Tanısı
DEHB’nin tanısı genellikle bir çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından konur. Klinik bir tanı olup detaylı bir psikiyatrik değerlendirme ve farklı bilgi kaynaklarından alınan geri bildirimlere dayanır.
Tanı Kriterleri
DEHB tanısında DSM-5 kriterleri yaygın olarak kullanılır. Tanı için şu belirtilerin altı ay boyunca, birden fazla ortamda (örneğin evde ve okulda) görülmesi gereklidir:
- Dikkat Eksikliği Belirtileri: Görevleri sürdürmekte zorluk, detaylara dikkat edememe, organize olamama, unutkanlık.
- Hiperaktivite ve Dürtüsellik Belirtileri: Yerinde duramama, sürekli hareket etme, sırasını beklemekte zorluk, başkalarının sözünü kesme.
Değerlendirme Araçları
- Aile ve öğretmen görüşmeleri: Çocuğun davranışları hakkında bilgi toplamak.
- Davranış ölçekleri ve testler: DEHB semptomlarının derecesini ölçmek için kullanılır.
- Gelişimsel ve tıbbi geçmişin incelenmesi: Semptomların başka bir nedenine işaret edip etmediğini değerlendirmek.
- DEHB Tedavisi
DEHB tedavisi, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre düzenlenir. Genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Bütüncül bir bakış açısı ile farmakolojik (ilaç) tedavi ile psikososyal müdahaleleri birleştirir.
İlaç Tedavisi
- Uyarıcı İlaçlar: Metilfenidat ve amfetamin türevleri, DEHB tedavisinde en sık kullanılan ilaçlardır. Beyindeki dopamin ve norepinefrin seviyelerini artırarak dikkat ve özdenetimi iyileştirir.
- Uyarıcı Olmayan İlaçlar: Atomoksetin veya bazı antidepresanlar, uyarıcı ilaçların uygun olmadığı durumlarda tercih edilebilir.
Psikososyal Müdahaleler
- Davranışsal Terapiler: Çocuğun olumlu davranışlarını artırmak ve problemli davranışlarını azaltmak için yapılandırılmış yöntemler kullanılır.
- Eğitim ve Destek: Aileler ve öğretmenler için eğitim programları, DEHB olan çocuklarla daha etkili bir şekilde başa çıkmalarına yardımcı olabilir.
- Bireysel veya Grup Terapisi: Özellikle dürtüsellik ve öfke kontrolü üzerinde çalışmak için faydalıdır.
- 3. DEHB’nin Yönetimi
DEHB, sadece tedavi ile kontrol altına alınamayabilir; bu nedenle uzun vadeli bir yönetim planı gereklidir.
Evde Yönetim
- Rutinlerin Oluşturulması: Çocuğun günlük yaşamında yapı ve tutarlılık sağlanması önemlidir.
- Olumlu Pekiştirme: Çocuğun başarılı olduğu alanlara odaklanarak özsaygısının artırılması.
- Ekran Süresinin Yönetimi: Televizyon, tablet ve telefon gibi cihazların kullanımı sınırlandırılmalıdır.
Okulda Yönetim
- Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP): DEHB olan çocukların öğrenim ihtiyaçlarını karşılamak için özel eğitim planları yapılabilir.
- Kısa Görevler ve Molalar: Çocuğun dikkatini toplamasına yardımcı olabilir.
- Öğretmen Eğitimleri: Öğretmenlerin DEHB hakkında bilgi sahibi olması, çocuğun eğitim sürecine büyük katkı sağlar.
Aile ve Sosyal Destek
- Aile Terapisi: Aile içi iletişimi güçlendirmek ve DEHB’ye bağlı stresle başa çıkmak için faydalıdır.
- Destek Grupları: Benzer deneyimlere sahip ailelerin bir araya gelerek bilgi ve tecrübe paylaşması önemlidir.
Sonuç
DEHB, erken tanı ve müdahale ile etkili bir şekilde yönetilebilen bir durumdur. Her çocuğun ihtiyaçları farklı olduğundan, tedavi ve yönetim planı bireyselleştirilmelidir. Aile, okul ve sağlık profesyonellerinin iş birliği, DEHB’li çocukların potansiyellerini gerçekleştirmelerine büyük katkı sağlar. DEHB sadece bir zorluk değil, aynı zamanda çocuğun yaratıcı ve yenilikçi yönlerini desteklemek için bir fırsat olabilir.
Eğer bir çocukta DEHB olduğundan şüpheleniyorsanız, bir çocuk psikiyatristine başvurarak detaylı bir değerlendirme yapılmasını sağlayabilirsiniz.